Volgens Raworth staan acrobaten symbool voor ons vermogen om anderen te vertrouwen, met elkaar samen te werken en wederdiensten te verlenen, om zodoende dingen voor elkaar te krijgen die ons alleen niet zouden lukken.
De moeder der boeken over circulaire economie is de Donut Economie van Kate Raworth. Als je even googlet op Donut Economie, vind je genoeg samenvattingen en ook een mooie documentaire op Tegenlicht. Dit is allemaal de moeite waard om te bekijken. En voor mij een reden om niet nog een samenvatting te maken.
In deze blog ga ik specifiek in op hoofdstuk 3 van de Donut Economie. Het gaat over ons beeld van de mens dat volgens Raworth niet klopt. Volgens Raworth zijn wij gaan geloven dat mensen ‘homo economicus’ zijn. Een homo economicus stelt een mens als een rationeel wezen voor, dat vooral gestuurd wordt door hebzucht. Maar volgens Raworth zijn we eigenlijk ‘homo socialis’. Die naam zegt het al een beetje. Een ‘homo socialis’ is helemaal niet zo rationeel en zakelijk als we geneigd zijn te denken.
Deze blog gaat over de verschillen tussen ‘homo economicus’ en ‘homo socialis’.
Homo economicus
In de lineaire economie, die zich kenmerkt door veel productie, consumptie en afval, staat de homo economicus centraal. Alle economische modellen zijn gebaseerd op ons beeld van die homo economicus. Volgens Raworth (en veel van haar collega-economen) is een homo economicus:
alleenstaand, met geld in zijn hand, een rekenmachine in zijn hoofd, en zijn ego in zijn hart.
iemand die besluiten maakt in zijn eigen belang.
een wezen dat kapitaal wenst te bezitten.
iemand met grote weerzin tegen werken en een hang naar luxe.
een op dollars jagend dier.
een calculerende mens.
nooit verzadigd.
iemand met volmaakte kennis en volmaakte vooruitziendheid.
iemand die andere mensen als gokautomaten behandelt.
toonbeeld van rationaliteit.
Bezwaren tegen het beeld van de homo economicus
Raworth heeft meerdere bezwaren tegen het beeld van de homo economicus.
Het beeld klopt helemaal niet. Uit gedragsstudies blijkt dat een meer divers en complex beeld van de mens.
Economische theorieën zijn gebaseerd op het beeld van de homo economicus. Maar de mens is helemaal geen homo economicus. Economische theorieën die gebaseerd zijn op het beeld van de mens als homo economicus, kunnen dus niet juist zijn.
Mensen zijn zich steeds meer als homo economicus gaan gedragen. Als wij willen dat mensen zich anders gaan gedragen, moeten we een ander beeld schetsen van de mens.
De homo socialis
Raworth noemt meerdere alternatieve namen voor hoe de mens wél in elkaar steekt. De homo socialis, homo heuristicus, homo reciprocans, en homo altruisticus. Ik vind zelf de homo socialis het mooist, en daarom gebruik ik het hier.
5 kenmerken van de homo socialis
Van egoïsme naar sociale wederkerigheid De mens blijkt van alle dieren het meest coöperatief te zijn. Mensen werken dus helemaal niet alleen maar in eigen belang, zoals het beeld van de homo economicus ons doet geloven. In onze neiging tot het drijven van handel, zijn we ook geneigd dingen te geven, te delen, en dingen terug te doen.
Van vaste voorkeuren naar vloeiende waarden Het beeld van de homo economicus is dat een mens bepaalde waarden heeft die tijdens zijn leven en verschillende omstandigheden niet veranderen. Maar uit onderzoek blijkt dat de waarden van een mens verschillen per tijd en plaats in zijn of haar leven. Uit onderzoek blijkt zelfs dat die waarden die we erop na houden, meerdere malen per dag veranderen. Bijvoorbeeld, op ons werk hebben kunnen we andere waarden erop na houden dan thuis. Zelfs kan het zo zijn dat je in de ene vergadering andere waarden nastreeft dan in de andere.
Van isolement naar onderlinge afhankelijkheid Het beeld van de homo economicus is dat hij een geïsoleerd individu is, en niet wordt beïnvloed door de keuzes van anderen. Dat is volgens veel onderzoeken niet waar. Een mens wordt juist wel door de keuzes van anderen beïnvloed. We houden ons aan maatschappelijke normen, hebben typisch de neiging dat te doen waarvan we verwachten dat anderen dat zullen doen, en vooral als we bang zijn of twijfelen zijn we geneigd de massa te volgen.
We zijn geen rationele, calculerende mensen. We handelen op intuïtie en inschattingen. De homo economicus heeft een calculator in zijn hoofd en bij alle besluiten maakt de homo economicus een berekening van de meest voordelige beslissing. Dat is blijkt verre van waar. Dat heeft twee redenen. Ten eerste heeft geen mens beschikking over een volledige set aan informatie en kennis om een juist besluit te nemen. Ten tweede, het besluit dat genomen wordt op basis van de beschikbare informatie blijkt vaak compleet irrationeel te zijn. Voorbeelden te over. Ik heb er zelfs al eerder over geschreven in mijn blogs over Aalborg.
Van dominant naar afhankelijk De theorie homo economicus zegt dat de mens heerst over de natuur. Niets is natuurlijk minder waar. De mens is onderdeel van de natuur, en net zo kwetsbaar als alle andere levende wezens op de aarde.
Kortom, genoeg redenen om ons beeld van mens als homo economicus te schrappen. Daarmee schrappen we ook alle economische theorieën die daarbij horen. (Bijvoorbeeld de theorie dat als de prijs van een dienst of product maar goed is, mensen het zullen kopen).
Homo socialis
Een homo socialis:
Werkt samen.
Weet dat zijn waarden vloeiend zijn en van tijd tot tijd verschillen.
Weet dat het afhankelijk is van allerlei mensen in zijn kleinere en grotere netwerk.
Weet dat zijn eigen besluiten (en dat van anderen) gebaseerd zijn op grove inschattingen en intuïtie.
Weet dat de mens, net als alle andere levende wezens op aarde, afhankelijk is van de natuur en daardoor kwetsbaar.
De homo socialis geeft volgens mij een veel realistischer beeld van de mens dan de homo economicus.
Als we onszelf als homo economicus blijven beschouwen, blijven we in een illusie leven dat we dingen kunnen calculeren en de aarde kunnen beheersen. Het beeld van de mens dat we homo socialis genoemd hebben, geeft aan dat de mens veel afhankelijker en kwetsbaarder is dan de het beeld van de homo economicus. We kunnen maar beter zorgen dat we in harmonie met elkaar en de natuur proberen te leven, in plaats van de natuur en elkaar proberen te beheersen.
BRON: Raworth, K., (2017). Donut Economie. In zeven stappen naar een economie voor de 21e eeuw. (Originele titel: Doughnut Economics. Seven Ways to Think like a 21st-century Economist). Amsterdam, Nieuwe Amsterdam.
#Circulairbouwen #ketensamenwerking #Circulaireeconomie #peopleplanetprofit #Samenwerking #Duurzaambouwen #Definitie #waarheid #samenwerken #Duurzaamheid