Definitie van circulair bouwen
Een circulair gebouw is een gebouw dat is ontworpen, gepland, gebouwd, gebruikt, onderhouden, en gedemonteerd volgens de principes van circulaire economie.
Volgens WEF[1] gebruikt de bouw van alle sectoren de meeste grondstoffen, en is de bouwsector verantwoordelijk voor 25-45% van de uitstoot van kooldioxide. Circulair bouwen is bittere noodzaak geworden.
Twee Britse onderzoekers willen achterhalen wat onze blinde vlekken zijn ten aanzien van circulair bouwen. Welke dingen moeten opgelost worden, wil circulair bouwen business as usual worden?
Samen met collega's heb ik hier zelf later ook onderzoek naar gedaan. Dat is op een heel andere manier gebeurd dan deze wetenschappers. Ik denk wel de moeite waard om te lezen. Hier vind je een artikel over circulair bouwen en interne samenwerking bij woningcorporaties. En hier vind je een artikel over het proces van circulair bouwen.
Aanpak van het onderzoek
De twee onderzoekers hebben in totaal 27 artikelen gevonden over circulair bouwen op gebouwniveau. Die artikelen zijn geanalyseerd op allerlei punten. De onderzoekers bepalen of het artikel een top-down of bottom-up aanpak onderzoekt. Ze kijken of de elementen van people, planet en profit erin verwerkt zijn. En ze kijken of de rol van de maatschappij, de rol van de overheid, en gedrag van het individu behandeld worden. Deze analysepunten doen me trouwens denken aan de punten van de circular cube - een analysemodel in ontwikkeling dat Clearspin gebruikt in haar opdrachten. Lees er hier meer over.
Nadat ze hun analyse hebben voltooid, hebben de Britse onderzoekers de resultaten geverifieerd bij experts. Dit noemt men "valideren". Valideren is een belangrijk onderdeel in wetenschappelijk onderzoek.
6 prangende vragen over circulair bouwen
Uit de analyse blijkt dat de volgende aspecten van circulair bouwen nog weinig onderzocht zijn:
Wat is de rol van de overheid?
Dit gaat deels over materiaalprijzen. Bijvoorbeeld nieuw staal is nog altijd een stuk goedkoper dan staal uit andere gebouwen hergebruiken. Overheidsbeleid zou hier verandering in kunnen brengen, en zo een impuls kunnen geven aan circulair bouwen. (Overigens: dit artikel is geschreven in 2017. Dat lees je goed. Het is dus een vrij oud artikel. Ik denk nog steeds erg relevant hoor! Maar ok, materiaalprijzen zijn anno 2022 natuurlijk erg gestegen, waardoor gebruikt materiaal een stuk interessanter is geworden).
Ook bijvoorbeeld stadsplanners zouden circulaire ideeën bewuster in hun stadsplannen kunnen verwerken. Problemen en kansen zijn lokaal en vragen om een specifieke aanpak. Wat kunnen stadsplanners doen om circulariteit op stadsniveau te vergroten?
De economische dimensie
Hoe kan ketensamenwerking bijdragen aan het vergroten van circulariteit in de bouw? Bijvoorbeeld, in plaats van tenders, zouden de ketenpartners op een meer transparante manier kunnen werken aan gezamenlijke businessmodellen. Maar ook: wat is de ‘nieuwe’ ketensamenstelling? Welke nieuwe dynamiek spelen binnen die keten? Hoe kun je principes van circulariteit (geen verspilling van energie) toepassen op de ketensamenwerking? [Lees hier mijn artikel over de ketensamenwerking in circulaire projecten.]
De meeste mensen kennen het systeem dat bedrijven licht huren bij Philips, in plaats van dat ze zelf armaturen inkopen. Dat soort systemen zouden nog verder onderzocht kunnen worden. Hoe veranderen eigendomsverhoudingen bij circulair bouwen? Welke financiële en juridische gevolgen heeft dat? Leidt dit tot minder druk op het milieu? [Mijn inziens zouden woningcorporaties veel meer mogen gaan sturen op de uitkomsten van de TCO, in plaats van alleen op de stiko.]
Ecologische dimensies
De impact van het hergebruik van bijvoorbeeld staal en hout ten opzichte van het gebruik van bestaand staal of hout is nog niet goed onderzocht. Met dit onderwerp kom je al gauw op levenscyclusanalyse terecht. [Dat het nog altijd heel ingewikkeld is om de CO2-uitstoot van een gebouw of gebouwdeel te berekenen lees je in deze blog. ]
Gedragsdimensie
Hoe kunnen mensen hun gedrag zo aanpassen dat ze meer bewustzijn van de noodzaak van het verminderen van druk op de aarde ontwikkelen? Hoe maken we de transitie naar een volledig circulaire economie? Hoe zorgen we dat mensen meer ‘refuse’ gaan doen, en dus minder consumeren (ook ten aanzien van gebouwen)?
Het is duidelijk dat het de mensen zijn die circulair bouwen moeten gaan omarmen. In sommige gevallen willen mensen toch nog steeds bijvoorbeeld liever nieuw staal kopen, dan gebruikt staal. In andere gevallen wordt de esthetiek van gebruikte materialen juist gewaardeerd. Het gedrag dat hoort bij het ‘omarmen van circulair bouwen’ moet onderzocht worden.
Maatschappelijke dimensie
Hoe kan de deeleconomie op wonen worden toegepast? Zijn er nieuwe woonvormen te verzinnen die voldoen aan de vraag, maar ook minder druk op het milieu veroorzaken? Circulaire economie wordt vaak gezien als een deeleconomie. Dit zou in de context van de gebouwde omgeving beter onderzocht kunnen worden. Er moeten meer gevarieerde partijen in de bouwketen opgenomen worden. Er moet een breder netwerk komen waar materialen en informatie worden gedeeld en kunnen worden hergebruikt. Educatie speelt hierin ook een belangrijke rol, met name op het gebied van ontwerpen en bouwen van circulaire gebouwen.
Technologische dimensie
Technologie speelt natuurlijk een cruciale rol in circulair bouwen. Dit gaat over ontwerp en materialen. Modulair ontwerpen is bijvoorbeeld belangrijk. Maar dit gaat ook over ICT en bijvoorbeeld apps waar materialen verhandeld kunnen worden. Ook technologieën zoals 3D-printen zijn veelbelovend.
Tenslotte
De onderzoekers benadrukken dat interdisciplinair onderzoek nodig is om alle uitdagingen aan te pakken. Ze benadrukken dat de grootste uitdaging niet zit in alleen de techniek, maar in de rol die techniek kan hebben op de samenleving en het individu.
[1] De Britse onderzoekers verwijzen naar WEF, (2016). Shaping the Future of Construction – a Breakthrough in Mindset and Technology. World Forum – prepared in collaboration with The Boston Consulting Group, World Economic Forum. Available at: http://www3.weforum.org/doc/WEF_Shaping_the_Future_of_Constructino_full_report__.pdf (Accessed 24 10 2016).
Bron: Pomponi, F., Moncaster, A., (2017). Circular Economy for the Built Environment: A research framework. Journal of Cleaner Production. 143 (2017), 710-718.
Hey! Ik voel me als onderzoeker natuurlijk helemaal aangesproken door Pomponi en Moncaster. Mijn onderzoek richt zich dan ook vooral op de gedragsaspecten binnen de bouwketen van een circulair bouwproject.
Telkens wil ik de vraag beantwoorden hoe mensen een circulair (of duurzaam) bouwproject voor elkaar krijgen.