Macht is kennis? Nee, dit is geen typfout. De onderzoeker van deze blog laat zien dat de machtigste mensen in een project kunnen bepalen wat als rationele argumenten, objectieve kennis en dus waarheid werd gezien.
Deze blog gaat over de besluitvorming ten aanzien van de locatie van het nieuw te ontwikkelen busstation in het Deense plaatsje Aalborg.
Het verhaal laat zien hoe besluiten worden genomen door machtige mensen op basis van sentiment en politiek. Die besluiten worden achteraf gerationaliseerd.
Rationaliseren betekent dat je eerder genomen niet-rationele beslissingen onderbouwt met zogenaamd rationele argumenten, zodat het lijkt dat de eerder genomen beslissing toch rationeel was.
Het Aalborg project
Dit verhaal speelt zich af aan het eind van de zeventiger jaren van de vorige eeuw. Aalborg is een historisch stadje in het noorden van Denemarken. Er vinden allerlei plannen en bouwprojecten plaats in het stadje.
Die gezamenlijke plannen worden het “Aalborg project” wordt genoemd.
Het Aalborg project is een multidisciplinair project. Verschillende afdelingen van de gemeente, zoals stadsplanning, de stadsarchitect, en de technische afdeling, worden vertegenwoordigd in een Task Force. Ook de burgemeester van Aalborg neemt actief deel aan de Task Force.
Een onderdeel van het Aalborg project is een nieuw te ontwikkelen busstation. Er zullen 2.000 bussen per dag komen en vertrekken. Voor dit nieuw te ontwikkelen busstation moet een locatie worden aangewezen.
Dit verhaal gaat over het toewijzen van de locatie voor het nieuwe busstation in Aalborg.
Een jaar voordat de discussie over de toewijzing van het busstation begon, heeft de gemeente de busmaatschappij gekocht. Op die manier konden ze meer controle uitoefenen.
Al vanaf het begin van het project gaat de Task Force ervan uit dat het busstation wordt gesitueerd op de locatie Nytorv, in het hart van de plaats Aalborg.
Waarom de Task Force Nytorv als locatie aanwijst is niet helemaal duidelijk.
Een mogelijke reden is dat er al een busbaan was aangelegd. Die busbaan loopt van een ander nieuwbouwcomplex met onder andere de gemeenteraad en de bibliotheek langs Nytorv. Als het busstation niet bij Nytorv zou komen, dan zou die busbaan een verkeerde investering geweest zijn.
De enige die bezwaar maakt tegen Nyrtov als locatie voor het busstation is de stadsarchitect. Dit zijn zijn argumenten:
Hij vindt het zonde dat door het busstation de historische gebouwen minder goed te zien zijn.
Verder draagt hij aan dat er al zo veel verkeer is in het centrum, en dat het door het busstation alleen maar drukker zal worden.
Tenslotte zegt hij dat het logischer is om, net als in de meeste andere Deense steden, het busstation bij het treinstation te plaatsen aan de rand van de stad.
Ambtenaren van de busmaatschappij, die pas sinds kort onder de gemeente vallen, maken op hun beurt bezwaar tegen deze argumenten van de stadsarchitect. Ze komen met een memo waarin ze eisen stellen aan de locatie van het nieuwe busstation. Naast dat het hoogst ongebruikelijk is dat afdelingen binnen de gemeente eisen aan elkaar gaan stellen, zijn de eisen zo geformuleerd dat alleen Nytorv aan die eisen kan voldoen. Een van de eisen is bijvoorbeeld:
Het busstation moet midden in de stad liggen, zodat alles per voet goed toegankelijk is.
Hoe absurd ook, de eisen van de busmaatschappij worden geaccepteerd door het uitvoerend orgaan. Ook zullen de eisen van de busmaatschappij later worden opgenomen als criteria voor onderzoek naar alternatieve locaties.
Waarom de busmaatschappij veel macht had
Hoe kan het dat de busmaatschappij, als onderdeel van de gemeente, ineens eisen gaat stellen aan andere afdelingen, terwijl dit hoogst ongebruikelijk is? Hoe kan het dat deze busmaatschappij veel macht heeft?
Daarop zijn drie antwoorden mogelijk.
Ten eerste zorgde de oliecrisis van destijds dat de busmaatschappij veel subsidies kreeg. Andere afdelingen moesten, vanwege diezelfde crisis, in die tijd juist krimpen. De busmaatschappij had dus simpelweg meer middelen dan de andere gemeentelijke afdelingen.
Ten tweede, de busmaatschappij viel onder de gemeente, maar had zelf verantwoordelijkheid en controle over hun kapitaal en budget. Als de busmaatschappij zegt dat een bepaalde keuze nodig vanwege budgettaire redenen, is het onmogelijk voor andere afdelingen om hier tegen in te gaan.
Ten derde, de busmaatschappij viel direct onder de charismatische burgemeester van die tijd. De bijnaam van de burgemeester was Bus-Marius. De voornaam van de burgemeester was Marius en Marius heeft zelf ook bij de busmaatschappij gewerkt. De burgemeester ontkent niet dat hij een voorliefde heeft voor de busmaatschappij, maar hij zegt ook:
“Als alles gezegd en gedaan is, dan blijkt dat het busstation bij Nytorv is. Je voelt dat daar is waar je wil zijn. Want het is zo dicht bij alles, gemeentekantoren, maar ook je dagelijkse boodschappen en veel andere dingen natuurlijk…”
Onderzoek naar alternatieve locaties
Doordat de eisen van de busmaatschappij worden ondersteund door de burgemeester en de wethouders van de technische afdeling, hebben de bezwaren van de architect weinig politieke impact. Maar toch, door de bezwaren van die architect, wordt er initiatief genomen tot het maken van een rapport waarin meerdere alternatieve locaties worden onderzocht. Het onderzoek wordt uitgevoerd door planning adviseurs van de gemeente.
Ruim vier maanden later verschijnt er een rapport waarvan twee van zeven alternatieve locaties serieus worden onderzocht. Die twee locaties zijn Nytorv en de locatie bij het treinstation.
Het rapport is lang en onduidelijk. Er wordt om de brei heen gedraaid. Dat kan liggen aan het feit dat de schrijvers van het rapport hun loyaliteit moeten verdelen onder de stadsarchitect en de burgemeester.
Los van wat er in het rapport staat, wordt in de Task Force het besluit genomen om het busstation sowieso bij Nytorv te ontwikkelen. En tegelijkertijd wordt besloten om het onderzoek naar alternatieve locaties gewoon door te laten gaan. De uitvoer van dat onderzoek wordt uit handen gegeven. Het zal niet meer door het onderzoeksbureau van de gemeente uitgevoerd gaan worden, maar door een adviesbureau dat niet onder de gemeente valt.
Zes dagen later komt het adviesbureau met een rapport waarin ze, niet verrassend, de conclusie trekken dat het busstation bij Nytorv moet komen. In het rapport staat:
“er is niets op tegen om het busstation op deze locatie te ontwikkelen. De alternatieve locaties zijn niet geschikt vanwege de volgende redenen…”
Het gaat in dit geval niet zozeer om de inhoud van de redenen, maar om de structuur van argumentatie. Van de alternatieve locaties worden allerlei nadelen opgesomd, terwijl de Nytorv vanuit een veel positiever perspectief bekeken wordt. Alle argumenten van de stadsarchitect tegen Nytorv worden niet eens benoemd.
Achteraf gezien geven meerdere betrokkenen van dit proces toe dat het rapport tekort schiet, maar ondertussen is het busstation er gekomen. Dit is een stuk uit het interview met een lid van de Task Force:
Interviewer: “Het is toch niet logisch dat je een besluit neemt, en tegelijkertijd alternatieve locaties onderzoekt?”
Lid van de Task Force: “Ja, dat is duidelijk. Het probleem zat in de planning en tijdsdruk. …”
Interviewer: “Maar is hier niet gewoon sprake van manipulatie?”
Lid van de Task Force: “Zo zou ik dat niet zeggen. Maar weet je, het ziet er mogelijk raar uit, toch? [Lacht] Het is correct – het kan zijn – natuurlijk is hier sprake van – uhhmmm, weet je – rationalisatie, toch?”
Macht is kennis
De gang van zaken rondom het nieuw te ontwikkelen busstation laat zien dat degenen die macht hebben besluiten konden maken. Die besluiten waren in eerste instantie helemaal niet rationeel.
Achteraf werden die besluiten gerationaliseerd. Zo leek het net of die besluiten toch rationeel waren.
De machtigste mensen bepaalden dus wat op dat moment als objectieve kennis of waarheid werd gezien. Zo komt Flyvbjerg, de Deense onderzoeker die het proces rondom Aalborg onderzocht heeft, tot zijn uitspraak ‘Macht is kennis’.
Flyvbjerg, B., (1998). Rationality & Power. Democracy in Practice. Hoofdstuk 2 en 3. London, The University Press.
Hi! Op 18 maart verschijnt mijn volgende blog over Project Aalborg! De titel is: “Macht maakt dom”. Hou mijn site dus goed in de gaten 🙂
#ketensamenwerking #projectAalborg #vertrouwen #Samenwerking #bouwketen #planning #projectmanagement #samenwerken #macht