Figuur 1: mijn droom is dat we een gebouwde omgeving creëren die bijdraagt aan een gebalanceerde aarde.
Wat is een circulaire gebouwde omgeving?
Een circulaire gebouwde omgeving is een gebouwde omgeving die een positieve bijdrage levert aan het welzijn van de aarde en haar bewoners. Dat is dus een brede opvatting van een circulaire gebouwde omgeving.
Ja, er vallen heel veel meer genuanceerde dingen te zeggen over de definitie van een circulaire gebouwde omgeving, of überhaupt circulaire economie. Dat doe ik hier expres niet. Scroll naar beneden als je hier mee over wil lezen.
Wat is er nodig om tot een circulaire gebouwde omgeving te komen?
De grootste uitdaging om tot een circulaire gebouwde omgeving te komen is om inzicht en controle te hebben op de totale levenscyclus van die gebouwde omgeving (van bouw tot sloop dus). Dit noem ik levenscyclusdenken. Met levenscyclusdenken denk je dus integraal na over gebruikers, techniek, en geldstromen die tijdens die totale levenscyclus van jouw gebouw van toepassing zijn.
Integraal is tegenwoordig een toverwoord voor alles. En ja, ik ben ook fan. Dat heeft wel wat toelichting nodig. Welke dingen moeten we met elkaar integreren? Dat ligt wat mij betreft op meerdere vlakken:
Gebruikers, techniek, en geldstromen.
Operationeel, tactisch, strategisch niveau en de context.
Lange termijn visie en korte termijn acties.
Ik zal de drie punten kort toelichten.
1) Gebruikers, techniek, en geldstromen.
Dit slaat natuurlijk op het oeroude principe van people, planet, en profit. Over de relatie tussen gebruikers, techniek en geld in circulair bouwen heb ik al eerder een blog geschreven. Die BLOG is een vertaling van een wetenschappelijk artikel hierover. Ik vind het wetenschappelijk artikel zelf een beetje erg technisch.
Wat het integreren van gebruikers, techniek, en geldstromen inhoudt, illustreer ik aan de hand van een voorbeeld. Net als vele anderen, zie ik echt een toekomst in modulair bouwen. Modulair bouwen betekent dat we modules (een soort legoblokjes) droog aan elkaar verbinden, zodat we ze in de toekomst ook heel makkelijk kunnen losmaken en ergens anders voor gebruiken. Dat kan natuurlijk heel mooi in nieuwbouw plaats vinden, maar ook in bestaande bouw (denk aan het toevoegen van installaties, of badkamervernieuwing, plaatsen van nieuwe kozijnen, etc). (Ik heb trouwens een blog geschreven over voor- en nadelen van modulair bouwen.).
Ik zie modulair bouwen en beheren als een integratie van:
Gebruikers. Modulair bouwen en beheer houdt dus in dat we modules over 20 jaar (of eerder of later) gewoon los kunnen schroeven en verplaatsen naar een plek waar mensen dan willen wonen. Dan schakelen we tegelijkertijd die modules op zo'n manier dat de "nieuwe" woning gelijk voldoet aan de wensen die op dat moment leven onder de bewoners.
Techniek. Die modules moeten uiteraard op zo'n manier ontworpen worden dat ze (ook nadat ze voor de zoveelste keer verplaatst zijn) voldoen aan de bouwnormen, goed geïsoleerd zijn, niet slijten, etc.
Financieel. De vragen uit mijn vorige punt over "organisatie" kun je 1 op 1 plakken op het financiële plaatje. Wie koopt of huurt de modules van wie? Hoe gaan de nieuwe geldstromen lopen? Wie hebben daar dan het meest profijt van? En is dat eerlijk verdeeld?
Organisatie. Als laatste punt wil ik organisatie toevoegen. Bij zo'n modulair concept komen organisatorische vragen aan de orde. Wie koopt of huurt de modules van wie? En hoe zit dat als de modules weer losgeschakeld worden? Wie wordt de volgende eigenaar van de modules? En uiteraard: op het gebied van onderhoud spelen exact dezelfde vragen.
Wanneer een woningcorporatie besluit modulair te gaan willen bouwen, zullen de afdelingen wonen, vastgoed, en financiën goed met elkaar moeten gaan samenwerken. Voor wat ik weet van de meeste woningcorporaties liggen in die integrale manier van werken nog wel verbetermogelijkheden.
3) Operationeel, tactisch, strategisch niveau, en context.
Natuurlijk moeten operationeel, tactisch, strategisch niveau en de context goed op elkaar aan gaan sluiten. Dat zien we al in de beleidsachtbaan van RIGO. Dit heeft alles te maken met de organisatie van de gebouwde omgeving. Hoe gaan al die verschillende partijen de circulaire gebouwde omgeving creëren en beheren? Goede ketensamenwerking is essentieel.
Het integreren van die verschillende niveaus geldt zowel binnen ketenpartners als daarbuiten. In mijn proefschrift constateer ik dat die integratie binnen een organisatie voorwaardelijk is om een goede samenwerkingspartner te zijn voor externen. (Download mijn proefschrift hier). In recenter onderzoek concludeer ik min of meer hetzelfde. Lees mijn blog over de impasse van pilot-projecten. Hierin lees je dat een projectleider een circulair project invult, maar nog niet optimaal wordt ondersteund door collega's op het tactisch en strategisch niveau. Door dat gebrek aan ondersteuning worden die getrokken worden uit de circulaire pilot niet standaard ingevoerd bij andere projecten. Lees het artikel "Levenscyclusdenken: interne dialoog bij woningcorporaties" in Renda over de noodzakelijke interne dialoog bij woningcorporaties als oplossing om operationeel, tactisch, strategisch en context EN doelgroepen, techniek, en geldstromen met elkaar te integreren.
3) Lange termijn visie en korte termijn acties
Het is natuurlijk heel lastig om op de lange termijn vooruit te kijken, terwijl er NU al zo veel problemen zijn om op te lossen.
Even een side note: Ik snap het wel. Ik vind het zelf ook best lastig om telkens dat hogere doel voor ogen te houden. Zo laat ik me (net als velen) te vaak leiden door de waan van de dag, waardoor ik het hogere doel steeds meer uit het oog verlies. Dan moet ik weer even terug naar de basis. De Eisenhower prioriteitenmatrix is een eenvoudig maar effectief model om hier meer in te kunnen sturen.
Even een voorbeeldje van het integreren van lange termijn visie en korte termijn acties. Investeringsbeslissingen worden bij woningcorporaties toch echt nog vaak genomen op basis van de investering van NU. Klinkt misschien logisch. Je wil niet onnodig hoge investeringen doen, want alle euro's kan je goed gebruiken voor andere projecten die ook gedaan moeten worden. Maar in investeringsbeslissingen bij woningcorporaties worden onderhoudskosten en energiekosten nog nauwelijks in de investeringsbeslissing meegenomen. Misschien kan je met een iets hogere investering betere kwaliteit leveren, en besparen op onderhoudskosten. Misschien kies je daar uiteindelijk toch niet voor, maar met het juiste inzicht maak je daar in elk geval een bewust keuze in. Om inzicht te krijgen in de balans tussen de investering van nu en de onderhoudskosten van later, zou een bedrijfswaardeberekening erg helpen. Helaas sturen nog lang niet alle woningcorporaties op zo'n bedrijfswaardeberekening.
En nu?
Na het lezen van al deze punten kun je zomaar denken:
"Leuk, Marieke van Clearspin, dat jij al die punten noemt. Maar je maakt het wel heel ingewikkeld. Vertel nou eens gewoon hoe we die circulaire gebouwde omgeving van jou in hemelsnaam voor elkaar gaan krijgen?"
Natuurlijk heb ik, net als niemand, niet een ultieme antwoord op alle problemen. Ik weet wel dat:
In deze tijd, met zo veel problemen die ook nog eens de hele tijd veranderen, is het noodzaak om je ambities en prioriteiten helder te hebben. Clearspin helpt je door, in gesprek met jou en jouw collega's, je beleid, strategie, en prioriteiten helder te maken en op basis daarvan concrete acties te formuleren.
De weg naar een gebalanceerde gebouwde omgeving is een grote en complexe opgave die stapje voor stapje opgepakt moet worden. Er is nog heel veel praktisch werk te doen op het gebied van het opstellen van routekaarten, TCO-berekeningen, ketensamenwerking, datavraagstukken, organisatieontwikkelingen, en energietransitie. Ik ziet dat allemaal als opstapjes naar het uiteindelijke hogere doel. Clearspin helpt met het zetten van al die praktische stappen, evalueren van het werk, en het formuleren van vervolgstappen.
Het slagen van de acties vraagt aanpassingen in de werkwijze van alle betrokken stakeholders. De dialoog tussen die stakeholders is superbelangrijk. Je wil momenten creëren dat de schellen van je ogen vallen - die momenten liggen buiten je comfortzone. Clearspin helpt met het faciliteren van dat soort momenten.
Een deel van de oplossing ligt simpelweg in het bijspijkeren van kennis en vaardigheden. Clearspin geeft worskhops en training over verduurzaming, levenscyclusdenken, en een circulaire gebouwde omgeving.
Lees hier meer over voor wie Clearspin werkt en wat ik kan betekenen.
Ik wil even een dagdroom delen. Als mijn visie over circulair bouwen eindelijk uitkomt, dan hebben we dus een gebalanceerde aarde. In dat geval hoeft niemand meer te dromen van een huisje in het bos. Nee, dan zeggen we tegen elkaar "Oh, ik moet echt even een dagje de stad in, lekker frisse lucht opsnuiven"
Hey jij daar!
Als je dit leest en denkt "Eigenlijk had ik me moeten verdiepen in circulair bouwen, maar ik heb het nooit gedaan. Ik durf het alleen niet toe te geven, want dan lijk ik zo lui." Dan zou ik zeggen: no worries, my friend. I got your back!
Lees gewoon onderstaande vijf blogs en je hebt een aantal belangrijke concepten wel te pakken. Ik zweer het. In heel veel teksten over circulair bouwen staat precies hetzelfde (maar dan in andere woorden). De theorie is niet moeilijk, het voor elkaar krijgen in de praktijk: daar is echt talent voor nodig!
PS: Verwacht geen ingewikkelde technische verhalen. Ik probeer juist de complexe realiteit simpel op te schrijven.
De pilot-impasse van circulair bouwen
3 CO2-hotspots van isolatiemateriaal
8 voordelen en 2 nadelen van modulair bouwen
114 definities van circulaire economie
10 vragen en antwoorden over duurzaam renoveren (en dus ook over circulair bouwen)
En dan is het zeker niet verboden om gewoon even verder door de BLOGs te klikken en mij te laten weten wat je hier allemaal bij denkt en voelt!