Bouwstroom Noord gaat circulair!

Op 16 oktober hebben we met elkaar nog een keer bevestigd dat de Bouwstroom Noord circulaire stappen gaat maken.

"We weten nog niet precies hoe, maar we denken dat het wel lukt!"

Op deze pagina lees je mijn introductie over circulair bouwen. Waarom? Wat is het? En wat is Het Nieuwe Normaal?

Met allerlei links naar interessante bronnen. Dus lees en leer :-)

Waarom circulair bouwen?

Circulair bouwen is bouwen binnen de grenzen van onze planeet.

Toen ik nog werkte als onderzoeker bij de TU Delft kwam iedereen altijd met dat artikel met 114 definities van circulair bouwen. Die ga ik hier niet allemaal opsommen.

Wat mij betreft is de kern van circulair bouwen vertelt door de astronaut André Kuiper. We leven op een aarde waar grondstoffen beperkt zijn. Dit is het en hier moeten we het mee doen.

Maargoed, zo'n uitspraak wil je natuurlijk ook wel graag onderbouwd zien in cijfers.

Circulair werken voor woningcorporaties (2).jpg

We hebben 3,5 keer de aarde nodig om onze levensstijl te handhaven

Kijk maar op deze link: Country Overshoot Days 2025 - Earth Overshoot Day. De Nederlandse country overshoot day was dit jaar op 5 mei! Het is echt aan onszelf om te zorgen dat er in de toekomst helemaal geen overshoot day meer is.

Er zijn 9 planetaire grenzen, waarvan er 6 overschreden zijn

Kijk maar in deze paper: Final Whitepaper Planetaire Grenzen.pdf

In die 9 planetaire grenzen hebben ze nog niet eens de grenzen van fatsoen opgenomen.

Want om onze levensstijl te hanteren, en alle spullen te maken die wij "nodig" hebben, zoals elektrische auto's en bijbehorende laadpalen, zonnepalen, thuisbatterijen, en telefoons om onze slimme domotica te hanteren, zijn er elders op de wereld mensen aan het werk in mijnen onder erbarmelijke omstandigheden.

Van die 9 grenzen is die van "klimaatverandering" misschien wel de bekendste.

De klimaatstreepjes van het KNMI is een mooie visualisatie van hoe snel de aarde opwarmt sinds het begin van de metingen: KNMI - Klimaatstreepjescode 1901-2023

De bouwsector is erg vervuilend

Dat blijkt uit een wetenschappelijk artikel van Ness en Xing uit 2017. Op de afbeelding zie je de conclusies uit hun rapport weergegeven.

Bouwen binnen het CO2-budget

Wetenschappers hebben gemeten hoeveel CO2 we als mensheid nog kunnen uitstoten om binnen die 1,5 graad te blijven. Dan kun je dus terugrekenen hoeveel je per Nederlandse inwoner mag uitstoten. En ze hebben ook helemaal teruggerekend wat dat betekent voor nieuwbouwwoningen. Hier vind je een goede paper van Alba Concepts daarover.

De conclusie van dit soort berekeningen (die ook terugkomt in Het Nieuwe Normaal) is dat we per 2030 per nieuwbouwwoning 126 kg CO2 per m2 BVO zou mogen uitstoten. Lees dat rapport hier.

Afhankelijkheid van grootmachten verminderen

Het is niet alleen de klimaatverandering dat we circulair willen bouwen. We zijn al lange tijd sterk afhankelijk van het buitenland, zoals Amerika, Rusland (voor energie), en China (voor zonnepanelen, windmolen, batterijen, zeldzame metalen, eigenlijk alle spullen die we hier in Nederland gebruiken). Met name de laatste jaren is gebleken dat die grote afhankelijk ook erg kwetsbaar maakt en dat onze welvaart en veiligheid hierdoor onder druk zijn komen te staan. Hoog tijd om meer op eigen benen te gaan staan!

Hier is trouwens een link naar een heel goed artikel van Follow the Money over de Rockwool-fabriek in Roermond.

Dit zijn dus allemaal argumenten anders te bouwen. Om materialen te gebruiken die de aarde niet uitputten. Maar wat is circulair bouwen precies?

Wat is circulair bouwen?

Zoals gezegd zijn er dus 114 definities. Maar ze komen allemaal neer op drie principes:

Principe 1 : Minder materialen gebruiken

Dat begint al aan de tekentafel. Als woningcorporatie kun je ten eerste kijken in je eigen voorraad. Zijn er woningen die je kunt splitsen? Kun je iets doen met friends-contracten? Het idee is dat je zo veel mogelijk mensen laat wonen op de vierkante meters die je al hebt. Voor nieuwbouwwoningen betekent dat dat je je afvraagt hoe groot de nieuw te bouwen woningen precies moeten zijn. Natuurlijk zit daar ook een evenwicht in. Als je je woningen te klein bouwt - of anders gezegd te weinig kwaliteit levert - zullen de mensen niet graag in de woning willen wonen. En dat is ook niet duurzaam.
Een voorbeeld dat ik tegenkwam in Klein Oers was dit: de woningen waren zo goed geïsoleerd dat er veel minder installaties nodig waren om de woningen te verwarmen. Het kost wat investering in isolatiemateriaal, maar het maakte de besparing op installaties dubbel en dwars goed. (Even ter info: installaties zijn 1 van de meest vervuilende materiaalstromen in de nieuwbouw). De bewoners van Klein Oers vonden hun woning zelfs zo goed geïsoleerd, dat ze op de bovenverdiepingen gewoon GEEN installaties hebben geplaatst. Geen verwarming, geen airco, gewoon niets. In de winter gebruiken ze gewoon een extra deken. Ok, misschien voor de Bouwstroom Noord niet direct een optie. Maar wel een heel interessante gedachtengang.

Principe 2: Materialen hergebruiken

Een heel interessante ontwikkeling is die van isoMAX. Dit bedrijf hergebruikt glas dat ze oogsten uit sloop- en renovatieprojecten om er nieuw glas van te maken (zonder omsmelten dus, want dat is juist dat glas behoorlijk vervuilend maakt). Hiermee stoot glas 50% minder CO2 uit.
Een andere manier om materialen te hergebruiken vind je in Het Rivierenhuis in Amsterdam. Hier wordt sanitair gewoon 1 op 1 hergebruikt. Als corporatie is je bezit natuurlijk 1 grote materialenbank. Kijk dus kritisch naar je sloop- en renovatieprojecten wat je allemaal niet aan bruikbare spullen weggooit!

Principe 3: Biobased materialen gebruiken

Als je materialen gebruikt die sneller aangroeien dan dat je ze oogst put je de aarde niet uit. Er zijn onwijs veel ontwikkelingen op dit gebied. Hier twee voorbeelden:

Er wordt al heel veel geïsoleerd met biobased isolatiemateriaal. HempFlax is een mooi voorbeeld.
Faay wanden zijn een prima biobased alternatief voor binnenwanden. Veel schoner dan beton, en veel sneller te plaatsen dan metal stud.

Tal van collega-corporaties gingen jullie al voor met circulaire projecten. Hier zie je drie voorbeelden:

Woonwaard in Alkmaar heeft inmiddels meerdere houten woongebouwen ontwikkeld, waaronder deze units aan de Bergerweg.
Vivare en Volkshuisvesting uit Arnhem hebben deze houten units, genaamd MerWijde.
Sité uit Doetinchem ontwikkelt de Kwekerij, ook volledig biobased.

Wat is Het Nieuwe Normaal?

Dat zijn natuurlijk allemaal mooie voorbeelden, maar hoe weet je nou of zo'n project inderdaad circulair is? Hoe meet je het? Daar komt Het Nieuwe Normaal om de hoek kijken.

De bouwsector heeft de handen ineen geslagen om ze de wet- en regelgeving veel te slap vinden.

De enige verplichting waar je momenteel bij nieuwbouw aan moet voldoen is de MPG. Veel partijen in de bouw (waaronder aannemers, ontwikkelaars, corporaties, gemeenten, en provincies) vinden dit allemaal veel te slap. Ze hebben behoefte aan:

een set criteria waaraan je kan meten hoe circulair je bent.
dat iedereen diezelfde set gebruikt, zodat je daarover niet telkens hoeft te discussiëren.

En zo is dus Het Nieuwe Normaal ontstaan. De set met criteria en grenswaarden voor nieuwbouw vind je hier.

Is Het Nieuwe Normaal ingewikkeld om te gebruiken?

Ja en nee. Enerzijds, als je Het Nieuwe Normaal en alle criteria (en afkortingen😉) voor het eerst ziet, weet je misschien niet waar je nou precies naar aan het kijken bent. Maar als je je daar een middag in verdiept wordt het allemaal al heel snel duidelijk. Het is niet nodig dat iedereen binnen de Bouwstroom Noord alle details hierover weet. Als een aantal mensen zich hier echt in verdiept, komt je al een heel eind.

Is circulair bouwen niet heel erg duur?

Als je dit rapport leest dat Alba Concepts heeft gemaakt in opdracht van Het Nieuwe Normaal (uit Q1 2024), lees je dat circulaire nieuwbouw inderdaad vaak nog iets duurder is dan traditionele bouw.

Maar in dit rapport hebben ze geen schaduwkosten meegenomen. Namelijk, als we maar traditioneel blijven bouwen (zoals we nu dus doen) moet de maatschappij allerlei capriolen uithalen om de milieuschade die we maken te herstellen. Die kosten heten "schaduwkosten" of "Milieu Kosten Indicator" (MKI).

Die schaduwkosten kun je per bouwproject ook berekenen (zit ook in Het Nieuwe Normaal). Als je die schaduwkosten expliciet maakt, zie je dat circulair bouwen goedkoper is dan niet-circulair bouwen.

Maar er zijn ook andere ontwikkelingen die circulair bouwen veel haalbaarder maken. Hier enkele voorbeelden:

Restwaarde serieus nemen. Alba Concepts maakt op dit thema mooie stappen.
Afzet garanderen voor leveranciers. Als je leveranciers van circulaire materialen een afzet kunt garanderen van 1.000 woningen (en dat kunnen jullie dus😊) kun je het met zo'n leverancier natuurlijk over de prijzen gaan hebben.
Korte bouwperiode. Als je veel conceptueel gaat bouwen heb je een veel kortere bouwplaats en minder risico's. Dit zie je terug in de portemonnee.
Samenwerking met de gemeente. Niet dat gemeentes nou altijd zo'n dikke portemonnee hebben, maar een goede samenwerking verkort het proces, en je zou afspraken kunnen maken over bijvoorbeeld een circulaire openbare ruimte, wadi's, parkeernormen, enzovoorts. Hier vind je een handreiking om samen te werken met de gemeente op het thema circulair.
Verder is het dus van groot belang dat je per project de schaduwkosten gaat laten zien aan de organisatie (ook al kies je uiteindelijk alsnog voor de 'goedkopere' variant. Dan ben je in elk geval bewust van de keuze en de gevolgen daarvan voor het milieu.

Conclusie

Circulair werken is VANAF NU noodzakelijk!
Er liggen ook voor de Bouwstroom Noord tal van kansen om NU te beginnen.
Het vraagt om een team met visie en wilskracht om die kansen te pakken.
Je moet buiten de geijkte kaders durven te stappen.